Zorgen over kwaliteit drinkwater bij doorgang pilot met bollenteelt

Ommen – Er zijn flinke zorgen over de kwaliteit van het drinkwater als een pilot met bollenteelt in beschermde grondwaterwingebieden in de gemeente doorgaat. Enkele Ommenaren uitten tijdens de raadscommissie vergadering van afgelopen donderdag hun zorgen. En ook de raadscommissie zelf is nog volop in twijfel. Het college van burgemeesters en wethouders heeft aan de gemeenteraad een voorstel voorgelegd waarin wordt gevraagd in te stemmen met een vijf jaar durende pilot.

In deze pilot werken het waterbedrijf Vitens en de Koninklijke Algemeene Vereeniging voor Bloembollencultuur (KAVB) samen om tot een manier van bollenteelt te komen waarbij geen gewasbeschermingsmiddelen worden gebruikt die schadelijk zijn voor het grondwater. Tijdens de pilot worden de mogelijkheden onderzocht om onder bepaalde condities bollenteelt toe te staan in deze beschermde waterwingebieden.

Foto: Maarten van den Heuvel / Unsplash

Pilot

De voorgestelde pilot houdt in dat er onder bepaalde voorwaarden bloementeelt in de beschermde grondwaterwingebieden wordt toegestaan. De rode lijn hierbij is dat er geen gewasbeschermingsmiddelen mogen worden gebruikt die schadelijk zijn voor het grondwater. Dit zijn middelen die gevoelig zijn voor uitspoeling, en kunnen daardoor mogelijk in het toekomstige drinkwater terecht komen. Waterbedrijf Vitens en de KAVB hebben samen een lijst opgesteld met middelen die hier niet voor gevoelig zijn. Gerard Marsman van de ChristenUnie merkte op dat er op de lijst alleen bestrijdingsmiddelen worden genoemd, maar dat er over ontsmettingsmiddelen niet wordt gesproken. “En als er beschermingsmiddelen bestaan die niet uitspoel gevoelig zijn, waarom maakt de sector daar dan niet standaard gebruik van?” Henri Mors van de D66 wil ook vooraf 100% duidelijkheid hebben over welke middelen wel of niet mogen worden gebruikt.

Bij de proef zal worden gecontroleerd of de middelen die wel mogen worden gebruikt uitspoelen naar het ondiepe grondwater. Vanuit het Deltaplan Agrarisch Waterbeheer (DAW) is inmiddels een aanvraag gedaan voor een bijdrage voor deze monitoring. “Zij werken met onafhankelijke deskundigen die niet van Vitens of de bollentelers zijn”, aldus wethouder Jaspers Faijer. Op basis van de resultaten van deze monitoring wordt de lijst met toegestane of verboden middelen elk jaar bijgewerkt. Na afloop van de pilot wordt bepaald of er sprake is van effecten op het grondwater, en of er sprake is van maatschappelijke effecten om te bekijken of de teelt in de betreffende gebieden kan worden voortgezet.

Vitens

De voorgestelde pilot heeft niet alleen betrekking op de beschermde waterwingebieden zelf. In deze wingebieden wordt het grondwater namelijk aangetrokken uit een groter omliggend gebied. Deze zogeheten ‘intrekgebieden’ leveren feitelijk het grondwater voor de drinkwatervoorziening. Nu is er een geheel verbod op sierteelt in de beschermde grondwaterwingebieden. Bij de pilot worden deze omliggende grotere intrekgebieden ook betrokken, waarin door de betrokken telers in het kader van de pilot ook volgens dezelfde afspraken geteeld zou gaan worden. Ommen is voor waterbedrijf Vitens de eerste gemeente waar deze vorm van samenwerking met betrekking tot bollenteelt tot stand komt. Dit moet het voorbeeld worden voor dergelijke samenwerkingen in hele werkgebied van het waterbedrijf.

‘Absoluut niet’

De commissieleden noemden het ronduit bijzonder dat betrokken waterbedrijf Vitens in 2016 nog ‘absoluut niet’ zei, en een brief schreef waarin werd gesproken over de risico’s van de sierbollenteelt, en de middelen die daarbij worden gebruikt. “Ik vind het ook wel bijzonder dat Vitens als partij in 2016 nog die brief heeft geschreven, en nu de partij is die zegt ‘maar als we het nou eens anders doen’. Maar juist omdat hun hier nu wel kans toe zien heb ik daar vertrouwen in”, aldus Jaspers Faijer. Volgens de wethouder is Vitens nu zelf ook de waakhond voor kwalitatief goed drinkwater, en hebben ze aangegeven ongeacht voldoende water te kunnen leveren. Commissielid Robin Hutten heeft ook wel vertrouwen in het waterbedrijf. “We zien hun toch wel zeker als een waakhond over de veiligheid van ons drinkwater, en wij vertrouwen erop dat Vitens de vinger aan de pols houdt.”

Volgens de wethouder is het ook juist Vitens die nu met de pilot komt. “Ik leg de pilot nu voor omdat het door de wijziging van Vitens logisch was om deze weer voor te leggen, zij zijn zelf ook met deze pilot gekomen. Ik zou nooit het lef hebben gehad om het voorstel van de pilot neer te leggen als Vitens er zelf niet mee was gekomen.” Wethouder Jaspers Faijer verzekerde de aanwezigen dat er voldoende controle zal zijn op de waterkwaliteit. Juist bij de huidige teelt is controle praktisch niet te doen, stelt hij. “Wat gaat Vitens doen als controle uitwijst dat er toch verboden middelen gebruikt worden?”, vroeg De Jonge (VOV) zich nog wel af.

Raad van State

Tijdens de vergadering werd door de raadscommissie bijna een uur gediscussieerd over het voorstel van het college. Enkele jaren terug werd er ook al flink gediscussieerd nadat de gemeente bollenteelt en andere ‘akkerbouwmatige sierteelt’ in de beschermde grondwaterwingebieden verbood. De KAVB ging toen in hoger beroep, en de Raad van State zette in juni 2016 een streep door het verbod van de gemeente.

Toch ging de gemeenteraad van destijds niet zomaar overstag, waarop toenmalig wethouder Hans ter Keurst in maart van 2017 beloofde om samen met het waterbedrijf en de bollentelers in overleg te gaan. Dit leidde er uiteindelijk toe dat het oorspronkelijke idee van een pilot opnieuw is opgepakt, en nader is uitgewerkt tot het voorliggende voorstel voor het gebruik van bepaalde bestrijdingsmiddelen in de beschermde gebieden voor waterwinning in Witharen, bij de Hammerflier en de Archemerberg.

Drie gebieden

Het belangrijkste kernpunt bij de pilot is dat het grondwater dat uiteindelijk na jaren wordt opgepompt om te worden gebruikt als drinkwater, niet verontreinigd mag zijn door de beschermingsmiddelen. Het gevaar hiervoor is in de waterwingebieden groter omdat er daar geen slecht doorlatende kleilagen in de bodem zitten, waardoor de pesticiden het diepe grondwater kunnen bereiken. Gerard Marsman van de ChristenUnie vroeg tijdens de vergadering waarom de pilot direct in de drie waterwingebieden moet. “Dit zou ook best in één gebied kunnen lijkt mij.” Rob Dalenoort van de LPO sloot zich hierbij aan. “Waarom moet deze pilot in de waterwin- en intrekgebieden, als er ook gronden zijn waar dit nu überhaupt al mag?” vulde hij aan. En ook Hilbert Moerman van de PvdA deelde deze mening. “Als je dan zo nodig zo’n pilot moet doen, doe het dan in andere gebieden waar dit al mag, en niet in grondwaterwingebieden.”

Ook fractievoorzitter Gerrit de Jonge van de VOV, een partij die pertinent tegen de pilot is, staat hier achter. “Doe zo’n pilot dan op de plekken waar nu ook al geteeld wordt. Daar kunnen die agrarischer ook heel veel geld verdienen, want het gaat allemaal om het grote geld. Als je grond wil kopen in de bollenstreek kost dat toch wel even iets meer dan hier onder aan de Lemelerberg. Boeren laten nu mais verbouwen in Duitsland, en laten op hun eigen grond bollen telen. Dat grote geld mag wat mij betreft niet ten koste gaan van onze volksgezondheid.” Volgens wethouder Jaspers Faijers kan de proef nu niet elders in de gemeente in verband met het bestemmingsplan. De resultaten van de pilot worden volgens hem ook buiten de gemeente gedeeld. “We sluiten dit ook kort met provincies Overijssel en Drenthe, en wisselen onderling informatie uit met onder meer de gemeente Hardenberg.”

Rood: Argrarisch gebied landschappelijke openheid. Donkerblauw gevuld: Waterwinterrein. Lichtblauw gevuld: Grondwaterbeschermingsgebied. Blauw omlijnd: Intrekgebied. Groen: Landbouwontwikkelingsgebied. Illustratie: gemeente Ommen.

Archemerberg

Volgens verantwoordelijk wethouder Jaspers Faijer blijft het waterwingebied bij de Archemerberg in ieder geval al buiten schot. Dit omdat de aanleiding voor het voorstel van de pilot de uitspraak van de Raad van State uit 2016 is, waarbij de gemeente werd opgedragen een nieuw besluit te nemen over het verbod op bollenteelt en akkerbouwmatige sierteelt in de beschermde grondwatergebieden in de zone Ao, ‘agrarisch gebied met landschappelijke openheid’. De Archemerberg is een gebied met landschappelijke waarden, en valt hier dus buiten.

Vijf jaar

De beoogde proef zal bij doorgang van de pilot op 1 januari 2020 beginnen, en zal dan vijf jaar duren. Na drie jaar wordt er een ‘go/no go-besluit’ genomen over het vervolg van de proef. Marinus Dunnewind van het CDA vroeg tijdens de vergadering waarom er is gekozen voor een periode van vijf jaar. “Wat als na drie jaar blijkt dat het helemaal mis gaat?”, vulde Moerman van de PvdA aan. “Wat gaat het college doen als blijkt dat na de teelt van de bollen de grond vergiftigd is?”, vroeg de VOV-fractievoorzitter zich ook af. “En wat zijn dan de gezondheidsrisico’s voor de Ommenaren?”

Verbod

Sinds de uitspraak van de Raad van State is het oorspronkelijke verbod uit het bestemmingsplan weer van kracht. De pilot kan mogelijk worden gemaakt door een tijdelijke omgevingsvergunning te verlenen aan de KAVB voor het telen van de bollen in de beschermde gebieden voor de duur van de pilot. Op die manier blijft het huidige verbod nog als een stok achter de deur staan. “Via hun moet een deelnemende teler zich dan houden aan het convenant tussen Vitens en de KAVB”, vertelde Jaspers Faijer. De KAVB zal dan elk jaar een lijst aan de gemeente leveren met de percelen waarop dat jaar bollen worden geteeld. De betrokken teler moet de omwonenden van deze percelen zelf over informeren.

Bezorgd

Drie verontruste Ommenaren lieten tijdens de vergadering van donderdag van zich horen. Hein Kuijper sprak namens de vereniging Natuur- en Milieu De Vechtspreek in tijdens de vergadering. “Wij vinden het onbegrijpbaar dat er in de meest kwetsbare waterwingebieden een pilot wordt gestart, terwijl daar buiten genoeg gebieden zijn waar dit telen van bloembollen nu al wel mag”, aldus de voorzitter van de vereniging. “Er zijn te veel risico’s voor de bewoners door vergiftiging van het drinkwater als bij de bloementeelt gif wordt ingezet.” Hij vertelde dat wetenschappelijk onderzoek aantoont dat de bestrijdingsmiddelen die worden gebruikt bij bloementeelt gezondheidsrisico’s met zich mee brengen.

Intensief

Kuijper benadrukte ook dat het gebruik van bestrijdingsmiddelen bij bollenteelt erg intensief is, 20 tot 35 bespuitingen per seizoen worden volgens hem als normaal gezien. Daarnaast kunnen de gebruikte middelen volgens hem vervluchtigen, en vindt de biologische afbraak niet altijd plaats. Hij vindt dat de drie waterwingebieden volledige bescherming van de gemeente verdienen, en geen proeftuin mogen worden.  “Ik adviseer u dringend van deze pilot af te zien in het licht van het KWR-rapport wat verschenen is, en waar de conclusies duidelijk van zijn. Twee voor twaalf noemen ze het”, aldus Kuijper. “Ik zou ervoor pleiten om het eerst eens te doen op plekken waar het volgens het bestemmingsplan nu al wel kan. Op basis van die ervaring kunt u dan beslissen om alsnog nog door te gaan met de voorgestelde pilot”, vertelde hij aan het college en de raadscommissie.

Ook natuurliefhebber Theo Harnischmacher en voormalig huisarts Boswijk spraken in bij de vergadering. Ze zijn bang dat het beroemde super zuivere drinkwater voor Ommen en wijde omstreken ‘vergiftigd’ zal raken. Beide sluiten zich bij het standpunt van Kuijper aan, om het onderzoek naar de niet-uitspoelingsgevoelige middelen eerst te doen in gebieden waar bollenteelt nu ook al is toegestaan.

Harnischmacher vraagt zich af hoelang het duurt voordat de stoffen uiteindelijk in het drinkwater terecht komen als ze wel uitspoelen. “Dat kan tientallen jaren duren, en dan zien we later pas of er schade is.” Boswijk was zo’n 40 jaar huisarts, en vertelde dat erbij bollenteelt veel toxische middelen worden gebruikt, waarvan grote hoeveelheden in de oppervlakte terecht komen en kunnen leiden tot gezondheidsschade. “We hebben het hier over een collectief goed, de kwaliteit van ons drinkwater. Wat is het collectief belang van wat ertegenover staat om deze pilot aan te gaan. Kunnen we in Nederland niet overleven zonder bloementeelt ofzo?”

Twijfels

Het merendeel van de commissieleden heeft ook nog hun twijfels bij de proef, die volgens hen ongeacht het resultaat een risico zal vormen voor het drinkwater. Tot het totaal afschieten van het voorstel kwam het tijdens de vergadering nog niet. “We staan nu op een ‘katapult splitsing’. Gaan we het juridische spoor weer volgen en terug naar de Raad van State in een juridisch moeras, of gaan we op het pilot spoor waarvan we weten dat het eindigt, dat er tussentijds geëvalueerd wordt, en het voordelen biedt qua informatie”, aldus Jaspers Faijer. De consensus van de vergadering is dat de raadscommissie vooral wil weten of het zinvol is om deze juridische strijdbijl weer op te pakken, in een poging de bollenteelt in beschermde grondwatergebieden alsnog te verbieden.

“Stel dat wij als raad die voorstel afschieten, dan kiezen we voor de ene splitsing, wat staat ons dan te gebeuren. Ik proef in de woorden van de wethouder dat er dan een heel juridisch proces komt, en we mogelijk voor hele onverwachte dingen komen te staan”, aldus Marsman (CU). Wethouder Jaspers Faijer zegde toe om te proberen om nog voor de raadsvergadering van donderdag 31 oktober hier een antwoord op te kunnen geven. “Ik ga zorgen dat er meer informatie aan de voorkant beschikbaar komt over de consequenties van de ene of de andere route.” Als dat niet voor die tijd lukt zal het collegevoorstel bij een andere vergadering van de gemeenteraad worden geagendeerd.