WITHAREN – Het oude tolhuis ‘Tolhekke’ in Witharen is vandaag en morgen voor iedereen opengesteld. Het is het weekend van de nationale Open Monumentendag. Voor Cees Zoon als eigenaar van het gebouw de aanleiding om de deuren van het rijksmonument aan de Balkerweg 60 open te zetten. “Het is een bijzonder monument met een eigen verhaal en geschiedenis dat aandacht verdient”, zegt Cees Zoon. “Iedereen is welkom om dit bijzondere gebouw te beleven en te ervaren”.
Ommerschans
Het plaatselijke comité van de Open Monumentendag Ommen richt haar activiteiten op 8 september 2018 op de Ommerschans. Voor de deelnemers die van Ommen naar de Ommerschans fietsen is het een leuke gelegenheid om het tolhuis dat wordt gerestaureerd van binnen te bekijken. Vanaf de Ommerschans is een fietstocht uitgezet. Het tolhuis met het witte tolhek dat op de rand van Witharen, tussen Ommen en Balkbrug staat, werd in 1856 gebouwd. Dat was in de periode 1819-1889 van de bedelaarskolonie van de Maatschappij van Weldadigheid op de Ommerschans.
De gemeente Stad-Ommen stelde toen dat voor de komst als tegenpresentatie een kanaal aangelegd zou worden tussen het Dedemsvaartkanaal in Balkbrug en de Vecht in Ommen. De aanleg van deze vaart kwam echter niet verder dan Witharen, een hoge zandrug stokte de werkzaamheden.
Een hieruit voortvloeiend geschil tussen de gemeente en de Maatschappij resulteerde er uiteindelijk in dat de Maatschappij verplicht werd de kosten te betalen voor het verbeteren van de Ommerdijk, de huidige Balkerweg. De gemeente had de weg wel in eigendom en moest daarom opdraaien voor het onderhoud van de vernieuwde weg. Om die te kunnen betalen werd het tolhuis gebouwd. Vanuit de kamer in de boerderij kon de tolgaarder beide zijden van de weg in de gaten houden. Voor paard en wagen moest 15 cent tol betaald worden. In 1926 kwam een einde aan de tolheffing. Tot die tijd werd in Ommen vooral op de hoofdwegen tolgeld geïnd.
Oude glorie herstellen
Het oude tolhuis werd in 2011, nadat het 6 jaar leegstond, gekocht door Cees Zoon van de familie Nijenhuis, compleet met inboedel. De boerderij verkeerde bouwtechnisch in een slechte, maar onaangetaste, staat. Dit is nu grotendeels allemaal weer in oude glorie hersteld. Zoon is nog wel bezig met bijvoorbeeld de muren en vloeren. Hij krijgt hierbij af en toe hulp van zijn kinderen. Zoon woont zelf nu niet in de woning “…moet mezelf niet in de weg zitten.”, vertelt hij vanmiddag. “Deze winter wil ik er eigenlijk wel weer in terug.” Als de kachel het maar doet moet dat wel lukken verteld hij, volgende week komt een installateur. Om de monumentale status na een ingrijpende renovatie in stand te houden moet zoon zich aan strenge regels houden. In het voorjaar van 2014 zijn bouwvakkers begonnen met de restauratie.
Gerridina Nijenhuis
Het tolhuis werd ooit bewoond door Gerridina Nijenhuis-Steen (1892-1996). Zij kocht de boerderij van de gemeente Ommen. Ondanks dat het gebouw al ruim meer dan anderhalve eeuw in Witharen staat is Zoon feitelijk pas de derde eigenaar. Gerridina werd vroeg weduwe en voedde haar twee kleine kinderen Hendrik en Mina alleen op, deed het boerenwerk, verzorgde het vee, en inde de laatste tolgelden voor de gemeente Ommen. In het begin van de vorige eeuw deed het tolhuis ook dienst als telefooncentrale voor de omgeving. Wanneer boeren naar ‘buiten’ wilden bellen, belden ze naar Mina Nijenhuis. Zij zette dan de knoppen om. Na het overlijden van Gerridina woonde haar dochter Mina tot 2006 in het oude tolhuis. Het stond vijf jaar leeg toon Zoon het gebouw overnam van de familie Nijenhuis.